Od zawsze nurtowało naukowców pytanie jakie czynniki wpływają na kształtowanie się cech temperamentu ludzi? Czy mają swoje podłoże w czynnikach biologicznych czy może tylko w środowiskowych? – Dość długo ścierały się dwa poglądy – jeden, zakładał, że za temperament odpowiadają przede wszystkim czynniki biologiczne czyli geny, drugi zaś, utwierdzał się w przekonaniu, że temperament może być wyłączenie ukształtowany przy pomocy czynników środowiskowych. Obecnie naukowcy nie mają wątpliwości, że temperament jest wypadkową jednego i drugiego czynnika, próbują natomiast określić jak duży jest udział każdego z nich i który odgrywa tu decydującą rolę.
Temperament obejmuje cechy behawioralne, takie jak towarzyskość (otwartość lub nieśmiałość), emocjonalność (łatwe lub szybkie reagowanie na bodźce zewnętrzne), poziom aktywności (wysoki lub niski), umiejętność skupiania uwagi (skupienie lub rozpraszanie) i wytrwałość (determinacje lub niechęć). Te przykłady reprezentują spektrum wspólnych cech, z których każda może być korzystna w pewnych okolicznościach. Temperament przez większość życia pozostaje dość „stabilny” , szczególnie gdy osiągniemy już okres dorosłości.
Naukowcy sugerują, że występowanie podobnych temperamentów w rodzinie można przypisać podobieństwem genetycznym i otoczeniem, w którym dane osoby się wychowują. Badania bliźniąt jednojajowych (które charakteryzują się 100% zgodnościa DNA między sobą) i ich niebliźniaczego rodzeństwa (które mają około 50% wspólnego DNA) pokazują, że dużą rolę w występowaniu podobnych temperamentów odgrywa właśnie genetyka. Bliźnięta jednojajowe zazwyczaj mają bardzo podobny temperament w porównaniu z resztą rodzeństwa. Co ciekawe, nawet bliźnięta jednojajowe, które wychowywały się osobno, w innych gospodarstwach domowych, mają wspólne cechy temperamentu. Szacuje się, że od 20 – 60% temperamentu zależy od zmian występujących w naszym genomie. Należy jednak pamiętać, że temperament nie ma wyraźnego wzoru dziedziczenia. Natomiast wiele wariantów różnych genów (polimorfizmów), wspólnie może wpływać na indywidualne cechy temperamentu. Inne modyfikacje DNA (tzw. zmiany epigenetyczne), również prawdopodobnie wpływają na temperament.
W badaniach asocjacyjnych całego genomu zidentyfikowano pewne geny, które odgrywają rolę w kształtowaniu temperamentu. Wiele z tych genów jest zaangażowanych w komunikację między komórkami w mózgu. Pewne warianty genów mogą przyczyniać się do określonych cech związanych z
temperamentem. Na przykład warianty w genach DRD2 i DRD4 powiązano z chęcią poszukiwania nowych doświadczeń, a warianty genu KATNAL2 wiążą się z samodyscypliną i ostrożnością. Z kolei warianty genów PCDH15 i WSCD2 są związane z towarzyskością, podczas gdy niektóre warianty genów MAOA mogą być powiązane z introwersją, zaś warianty w genach, takich jak SLC6A4 , AGBL2 , BAIAP2 , CELF4 , L3MBTL2 , LINGO2 , XKR6 , Z C3H7B , OLFM4 , MEF2C i TMEM161B przyczyniają się do rozwoju depresji i niepokoju .
W tym miejscu warto zaznaczyć, że nie należy całkowicie zapominać o czynnikach środowiskowych, które odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu temperamentu, wpływając na aktywność genów. Mechanizm zmian temperamentu zakłada, że następują one pod wpływem stymulacji środowiska, przy czym znacząca jest tu rozbieżność między wartością stymulacyjną czynników środowiskowych a indywidualnymi, genetycznie uwarunkowanymi i utrwalonymi w trakcie ontogenezy, możliwościami przetwarzania stymulacji, wyrażającymi się w istnieniu optimum stymulacji. Osoby, które posiadają genetycznie uwarunkowane większe możliwości przetwarzania stymulacji wykazują większą podatność na wpływy środowiskowe o małej wartości stymulacyjnej, osoby o mniejszych możliwościach zaś – na wpływy środowiskowe o dużej wartości stymulacyjnej.
Wyznacznikiem wartości stymulacyjnej środowiska mogą być wszelkie czynniki o charakterze geofizycznym, polityczno-historycznym i społeczno-ekonomicznym. Mogą być one opisywane na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest ich przedstawianie w kategoriach czynników makrośrodowiskowvch i uniwersalnych, to jest dotyczących wszystkich populacji, jak i każdej z jednostek w ramach danej populacji. Drugi sposób podkreśla znaczenie czynników, które mają bardziej specyficzny charakter. Są one określane mianem czynników mikrośrodowiskowych oraz wewnątrzrodzinnych. Należą do nich zmienne wyznaczające status w rodzinie, jak przykładowo kolejność urodzenia, czynniki charakteryzujące daną rodzinę, style wychowania. Z innych czynników tej kategorii można wymienić własności stymulacyjne wykonywanego zawodu (np. związane z zagrożeniem fizycznym lub społecznym) czy stresowe wydarzenia życiowe. Badania pokazały, ze u dzieci wychowywanych w niekorzystnym środowisku (np. znęcanie się i przemoc) geny zwiększające ryzyko impulsywnych cech temperamentu mogą być intensywniej aktywowane. Inne dzieci, które dorastają w na przykład w bezpiecznym i kochającym domu, mogą mieć spokojniejszy temperament, po części dlatego, że aktywowany jest inny zestaw genów.
- Bratko D, Butković A, Vukasović T. Heritability of personality. Psychological Topics, 26 (2017), 1, 1-24.
- Manuck SB, McCaffery JM. Gene-environment interaction. Annu Rev Psychol. 2014;65:41-70. doi: 10.1146/annurev-psych-010213- 115100. PubMed: 24405358
- Power RA, Pluess M. Heritability estimates of the big five personality traits based on common genetic variants. Translational Psychiatry (2015) 5, e604; doi:10.1038/tp.2015.96; published online 14 July 2015. PubMed: 26171985 PubMed Central: PMC5068715
- https://emocjedziecka.pl/dlaczego-srodowiskowe-genetyczne-uwarunkowania-temperamentu/